Nu de zomers heter worden, lijkt de tuin vaak niet meer zo paradijselijk. Het is te warm daar, en je zit er maar te kijken naar alles wat onherroepelijk verdort. Tenzij je natuurlijk een manier zou vinden om die tuin een paar graden koeler te maken. Het is precies wat groenexperts Marc Verachtert en Bart Verelst voorstellen in hun ‘Zakboek voor de klimaattuin’.   Weet u nog, de zomer van 2019? Drie hittegolven, het gras dat oranjegeel kleurde, de jonge plantjes die een tik kregen. En wij, die niet wisten waar we nog koelte konden vinden. Jaloers op mensen in kantoren met airco. Jaloers op mensen met een eigen zwembad. Jaloers op de krop sla, want die mocht wél in de ijskast zitten. Ook Marc Verachtert en Bart Verelst – beiden enthousiaste buitenmensen – moesten het uitzweten. De voorbije zomers, waarin hittegolven het nieuwe normaal werden, trok Bart steeds vaker naar de Ardennen, maar hij vond dat hij niet eeuwig kon blijven vluchten. En dus zocht hij een manier om dat Ardennen-effect, met de koelte van bomen en klaterend water, in de eigen tuin te creëren. Toen hij daarover met Marc begon te brainstormen, kwamen ze al snel tot oplossingen die niet eens zo ingewikkeld waren. ‘In artikels lazen we telkens weer dat mensen planten moesten kiezen die tegen de hitte kunnen’, zegt Marc Verachtert. ‘Wij vinden dat niet de juiste insteek. Het gaat niet om de planten, maar om de mens, die de bezieler is van de tuin. Met een aantal simpele ingrepen kan die tuin weer gastvrijer worden, zelfs op de heetste zomerdagen. De planten zullen dan vanzelf beter gedijen.’   Bart Verelst: ‘Over het algemeen geldt dat 26 graden de grens is tussen aangenaam en niet aangenaam. Wij bieden oplossingen om onder die 26 graden te blijven.’ TIEN GRATIS AIRCO’S Het eerste actiepunt zijn de bomen. We vinden nog te vaak dat die in de weg staan. Bart Verelst: ‘Ik heb het als tuinaannemer zo vaak meegemaakt dat mensen zeiden: zaag die boom maar af, want we zijn die bladeren beu en het wordt veel te donker in huis. Wel, 99 procent van de opdrachtgevers van toen staan nu met de tranen in de ogen en willen toch weer een boom, omdat die schaduw en dus verkoeling geeft.’ Marc Verachtert: ‘Zo’n boom zou ook het eerste moeten zijn wat er komt bij een nieuwbouw. Wat maakt het voor een jong gezin uit of die keukenkastjes al perfect zijn en of alle binnendeuren er zitten? Het is toch veel fijner als je al een plekje hebt in de tuin waar het goed zitten is. Een boom mag niet meer als boom beschouwd worden. Al in de jaren tachtig en negentig zeiden we dat de bomen onze longen zijn en dat ze CO2 vastleggen, maar zo’n boodschap werkt alleen voor mensen die al natuurbewust zijn. Je moet het concreter maken: een boom is een gratis airco. In de schaduw is het vier graden koeler, en dankzij het schoorsteeneffect maak je het tot vijftien graden koeler.’ Kun je dat schoorsteeneffect nog eens uitleggen? Marc Verachtert: ‘Je kunt het vergelijken met een kop koffie. Als die verdampt, gaat het vocht de lucht in en trekt zo de warme lucht mee. Daardoor ontstaat een leegte onderaan, die wordt aangevuld met koele lucht. Bij een boom is dat effect nog veel sterker: die gaat het water makkelijk drie meter diep halen en gebruikt een deel van dat vocht wel om cellen aan te maken, maar er verdampt ook veel. Is die boom omringd door gras, dan krijg je extra koeling en verdamping via het gras. En als je die lucht dan ook nog eens kunt aanzuigen boven water, dan ontstaat nog veel meer koele lucht. Bij een volwassen boom is dat een equivalent van tien airco’s, gratis en voor niets.’ Maar werkt het ook voor een klein boompje, pakweg in een stadstuin? Marc Verachtert: ‘Het komt op de kruinmassa aan, zeg maar het aantal blaadjes. Hoe dichter de kruin, hoe beter. Denk aan een catalpa of aan een dakplataan, die kunnen perfect in een stadstuin. Desnoods kun je aan een verrolbare boom denken. We zitten op onze terrassen allemaal met een parasol, maar die geeft alleen schaduw, en gaat dus niet voor dat airco-effect. Een meerstammige christusdoorn of een krentenboompje zullen het ook goed doen in een bak van veertig hoog en zestig bij zestig breed, die je dan op wieltjes kunt zetten. Uiteraard lukt dat niet op gras, maar het is ideaal in onze veel te veel verharde tuinen.’ TERRASSEN MET GROOTHEIDSWAANZIN Waarmee we meteen bij jullie tweede stokpaardje zijn: we moeten af van die verharding. Marc Verachtert: ‘Het is niet dat mensen geen terras meer mogen hebben, maar we maken die over het algemeen veel te groot, huizenbreed, terwijl je voor die tafel met zes stoelen, waar je misschien ook nog comfortabel omheen wilt lopen, toch maar drie bij vier meter nodig hebt. En daarvoor kies je dan beter een waterdoorlatende verharding, zoals keitjes.’   Bart Verelst: ‘Laat de mensen alsjeblieft stoppen met die betonnen plateaus van veertig, vijftig centimeter diep aan te brengen. Die verharding leidt niet alleen tot wateroverlast, maar maakt de tuinen en terrassen ook nodeloos warm. Voor mij is hout ideaal, of een terras op tegeldragers, omdat je dan een ruimte onder je terras hebt, waar lucht kan passeren: dat maakt het veel koeler. Hout voelt ook nooit echt warm aan, zelfs op hete dagen kun je daar nog blootsvoets over lopen.’ Marc Verachtert: ‘En het hoeft voor alle duidelijkheid geen tropisch hardhout te zijn. Zeker voor een zwevende constructie is gewoon grenenhout prima. Tegenwoordig worden al die houtsoorten ook thermisch behandeld, onder hoge temperatuur gestoomd, waardoor die ook rot- en insectvrij worden gemaakt voor de komende 25 jaar.’ Bart Verelst: ‘Als een veertiger een terras aanlegt in den, waar de lucht ook mooi onder kan passeren, dan mag die er zeker van zijn dat het hem zal overleven. En dan hoeft er niemand bomen te hakken in het Amazonewoud, en die in grote containers naar hier te laten komen.’ En wat als dat grote terras er al ligt? Bart Verelst: ‘Het is niet altijd evident om een bestaand terras uit te breken, want dat kost geld. Een alternatief is om het te laten liggen en daarrond bijvoorbeeld buiborders te creëren, die het water tijdelijk kunnen opvangen. Die buiborders zijn hoe dan ook een goede oplossing als er veel plassen staan in de tuin.’ Marc Verachtert: ‘Een buiborder is een soepbordvormige kuil in een border. Die hoeft niet echt diep te zijn, maar het water van de plassen kan daar wel naartoe geleid worden, en dan langzaam insijpelen. Zo los je al een heel groot probleem op. Bovendien kun je daar dan weer mooie planten zetten die het in die omstandigheden goed doen, zoals prachtriet of een dwergwilg. Het is tuinieren met de natuur mee, gebruikmaken van wat je hebt. En het voordeel is dat het water in je tuin blijft, en weer kan opgezogen worden door het gras of de bomen.’ En dan heb je die vijver niet meer nodig? Marc Verachtert: ‘Met een vijver erbij is het nog idealer: op een zomerdag is de temperatuur vlak boven het water vijf graden lager dan vijftig centimeter hogerop. Ligt die vijver aan de windzijde van je terras, dan komt de koele lucht tot bij jou gewaaid. Als je dan ook maakt dat je terras en je huis niet te donker kleuren, krijg je een sterk koelend effect.’ Bart Verelst: ‘Het effect van donkere muren wordt echt onderschat. Die slaan de warmte op en geven ze weer af: in de zomer wordt het binnen en buiten al snel ondraaglijk heet. Wij pleiten voor witte muren met liefst ook een mooie beplanting ertegen. Afhankelijk van het budget wordt dat dan een verticale tuin of gewoon een mooie klimplant.’ Marc Verachtert: ‘Klimop kan een verschil van vijftien graden maken. Hij brengt vocht in de lucht, en elk blaadje is een isolatiepannetje waar de zon minder makkelijk door kan. Tegen de muur heb je ook nog een luchtlaag.’ RESPECT VOOR DE KLIMOP Klimop is wel de schrik van de Vlaming. Bart Verelst: ‘Onterecht. Ik ken nu al mensen die spijt hebben dat ze die klimop hebben laten weghalen.’ Marc Verachtert: ‘Maar ik begrijp die schrik wel, want waarmee associëren wij klimop? Met overwoekerde, vervallen gebouwtjes met kapotte voegen, waar vaak nog met kalkcement gemetst is. Dan zal die klimop inderdaad worteltjes vormen tussen de voegen en onder de dakpannen kruipen. Je moet hem wat intomen, maar je hebt nu bijvoorbeeld profielen die in U-vorm teruggeplooid zijn, zodat die plant niet tot bij de buren groeit. En dan gebruik je het liefst koper, want dat remt de klimop af.’ Bart Verelst: ‘Je moet het onderhouden, maar dat is hooguit één keer per jaar. De bedoeling is dat je een compact pakket krijgt van twintig, dertig centimeter. Het is absurd dat het niet aangemoedigd wordt door de overheid en de bouwsector, want het is goedkoper en efficiënter dan die 24 centimeter isolatie rond het huis.’ En het is ongetwijfeld beter voor de biodiversiteit. Bart Verelst: ‘Sowieso, daar zitten onze vleermuizen, de mussen, honderden insecten. Al wat beschermd is, zit in de klimop. Je zou er zelf in gaan wonen, zo goed is het daar. Klimop verliest zijn blad niet, is altijd groen, een superplant. Ideaal voor bijen, want hij bloeit laat, en nadien volgen de bessen voor de vogels.’ Laten we het eens over gras hebben. Mag dat nog, of gooien we het er beter uit? Marc Verachtert: ‘Alle gazons zullen hoe dan ook kleurrijker worden, want we hebben dat verbod op de synthetische herbicides, de onkruidbestrijders die selectief te werk gaan. Er zullen dus in elk geval meer klaver en madeliefjes in komen, wat goed is.’ Bart Verelst: ‘Het biljarttapijt, dat is geen optie meer. En klaver heeft veel voordelen: het geeft schaduw aan de grassprietjes, geeft ze stikstof, wortelt dieper en bevordert zo de capillaire kracht in de bodem, zodat die beter vocht vasthoudt. En verder is het een kwestie van kiezen voor een grasmengeling die geschikt is voor een droger klimaat. Dat gras zal doorgaans wel wat stugger zijn.’ Marc Verachtert: ‘Dat zijn grassen met een fijner blad, die ook wat dieper wortelen. Een alternatief is dat je op zoek gaat naar bodembedekkers, of naar een laag blijvend bloemenmengsel, zoals “nectar onder het gras”. Dat is minder bont dan een bloemenweide, rustiger om naar te kijken dus, en heeft als voordeel dat je er ook nog op kunt lopen. Een hoge bloemenweide is voor veel mensen niet evident.’ Bart Verelst: ‘Vaak willen ze toch een stuk gazon, waarop de kinderen kunnen spelen. De eenvoudigste manier om dat nu te houden is: laat het iets langer groeien. Het heeft dan meer blad, er is meer fotosynthese, het vormt een isolerende laag, waardoor je meer afkoeling krijgt en het vocht beter in de bodem blijft. De voorbije jaren was het overbodig om tussen mei en september te maaien. ’ TENERIFE IN EIGEN TUIN Vreemde vraag misschien, maar zijn er voor jullie ook voordelen aan de klimaatverandering? Ik zou denken dat dit hét moment is om te experimenteren met oleander, agapanthus, olijfbomen – alles wat van warmte houdt. Bart Verelst: ‘Het is duidelijk dat er de laatste zes, zeven jaar een aantal planten zeer goed begonnen te aarden, zoals de Perzische slaapboom of penseelboom.’ Marc Verachtert: ‘Onze kwekers hebben ook een aantal zuiderse planten in hun portefeuille waarvoor ze naar wintervaste exemplaren hebben gezocht, zoals hemelse bamboe. Maar we moeten toch echt niet naar een volledig mediterrane beplanting: die planten hebben het lastig als het aanhoudend regent.’ Bart Verelst: ‘Kies vooral voor een tuin waar een ziel in zit en waarvan je weet: die planten doen het goed het hele jaar door, in dit klimaat. En die planten zullen het vooral goed doen op een luchtige grond, die het vocht kan vasthouden, en als je de bodem bedekt houdt met mulch, boomschors, zemelen van boekweit. Als we de temperatuur daarbij dan nog eens onder de 26 graden krijgen, dan zijn we hier de gelukkigste mensen ter wereld. In de jaren tachtig en negentig liepen we te janken dat het te koud was. Iedereen wilde altijd maar weg, naar Tenerife en zo. Het dringt nog niet helemaal door, maar eigenlijk hoeft dat niet meer.’ We hoeven niet met het vliegtuig naar de zon. Dat zou nog eens een klimaatvoordeel zijn. Marc Verachtert: ‘Wij hebben het in ons boek vooral over de controle van hitte gehad. Maar die boom in de tuin, dat wat wildere gras, de mogelijkheden om water te laten insijpelen: die gaan ook over een veel breder verhaal. Eigenlijk is het een totaaloplossing. Als meerdere mensen in een straat dat doen, creëren we bijvoorbeeld ook groenere steden, waar het klimaat aangenamer is en het hitte-eilandeffect minder speelt. We moedigen mensen uit om vanuit de zoektocht naar hun eigen comfort het verschil te maken voor het geheel. Thuisblijven wordt op die manier hoe dan ook een prettige optie.’     DOOR KAAT SCHAUBROECK FOTO'SMARLEEN DANIËLS

Lees het originele artikel op De Standaard: https://www.standaard.be/cnt/dmf20200331_04908344